HAPPY NEW YEAR ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ

ΑΝΤΙΟ ΦΙΛΕ του Γιώργου Διαλεγμένου προς το Νίκο Παπατάκη

Με τον Νίκο Παπατάκη συναντηθήκαμε το φθινόπωρο του 1967 σε μια οντισιόν που έκανε, για να βρει τον νεαρό που θα κρατούσε έναν σημαντικό ρόλο στη νέα ταινία που ετοίμαζε: «Οι Βοσκοί της αναταραχής». Είχα κάνει λάθος εκείνο το πρωινό και πήγα στο θέατρο «Διονύσια» (το σημερινό «Χορν») αντί να πάω στο Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά, για την πρόβα στο έργο που ετοίμαζε ο Γιώργος Σεβαστίκογλου, το «Εγκλημα και τιμωρία». Είδα πολύ κόσμο απέξω, νεαρούς φιλόδοξους και ψώνια, όλους χαρούμενους όμως, μια ωραία ατμόσφαιρα.

Ρώτησα «τι συμβαίνει εδώ ρε παιδιά;», και μου είπαν ότι κάποιος σκηνοθέτης Γάλλος κάνει οντισιόν για το καστ στην ταινία του. Ετοιμάζομαι να φύγω γιατί θα αργούσα στην πρόβα, όταν ο Γιώργος Εμιρζάς, που ήταν βοηθός του Παπατάκη και με ήξερε λίγο, μού λέει: Γιατί δεν θέλεις να σε δει και σένα;

- Δεν έχω καιρό να περιμένω στη σειρά.

- Θα σε γράψω να σε δει πρώτο, σε λίγο αρχίζουμε.

- Εντάξει, του λέω. Ανέβηκα στη σκηνή και είπα ένα δεκάλεπτο μονόλογο από το «Γλυκό πουλί της νιότης» του Τένεσι Ουίλιαμς, που τον είχα πρόχειρο στο μυαλό, μιας και με αυτόν είχα δώσει απολυτήριες εξετάσεις στο Θέατρο Τέχνης, όπου σπούδαζα.

Πήρα το ρόλο ερήμην μου

Οταν τελείωσα, μου λέει ο Παπατάκης: Μπορείς να το ξαναπαίξεις; Οχι, του είπα, γιατί δεν είχα καιρό. Εφυγα χωρίς να ξανασκεφτώ αυτή τη συνάντηση. Οταν ξαφνικά, μετά έξι μήνες, πήρα ένα τηλεφώνημα για να περάσω από κάποιο γραφείο, λέει, που με ήθελαν. Πήγα. Εκεί ήταν ο Παπατάκης με άλλους 4-5 άνδρες, νόμιζα ότι ήμουνα στην Ασφάλεια για κάποια ανάκριση. Γιατί έπιασε και το μάτι μου και κάτι κρυφονοήματα.

Οση ώρα μού μιλούσε ο Παπατάκης, ο αδελφός του με φωτογράφιζε. Τώρα, έλεγα μέσα μου, θα μού πάρουν και τα αποτυπώματα και ο Παπατάκης θα μου δώσει την πρώτη σφαλιάρα. Τα άλλα δεν έχουν σημασία. Είχα πάρει το ρόλο του Θάνου σχεδόν ερήμην μου, όπως όλα τα ωραία πράγματα που έρχονται όταν δεν τα κυνηγάς.

Η πρώτη εντύπωση που μού έδωσε αυτός ο άνθρωπος ήταν ότι είχε μια πολύ ωραία κίνηση το σώμα και τα χέρια του. Ηταν σαν να περπάταγε μέσα σε νερό ή σαν να μην είχε βαρύτητα. Το έχουνε πολύ αυτό οι μιγάδες, γιατί ο Παπατάκης ήταν από πατέρα Ελληνα και μητέρα Αιθιόπισσα. Εχω πάντα τη συνήθεια να χωρίζω τους ανθρώπους σε πετούμενα, ερπετά, υδρόβια κ.λπ. Τον ποιητή Μάνο Ελευθερίου τον έχω κατατάξει στις σκνίπες. Τον γιο της γυναίκας μου Σοφίας, στο αλογάκι της Παναγίτσας. Ο Παπατάκης ανήκει στα αιλουροειδή. Είχε ένα χαμόγελο που έκρυβε πάντα κάποια ειρωνεία για τα πράγματα που συνέβαιναν γύρω του, τουλάχιστον όταν βρισκόταν στην Ελλάδα. Ενώ γνώριζε τι σημαίνει διαπραγμάτευση με τον Ελληνα, πάντα έμενε άναυδος και έκπληκτος και γέλαγε. Τον εκτιμούσα αφάνταστα για τη στάση ζωής του, για την οξυδέρκεια του πνεύματός του και για την βάναυση κριτική ματιά, που ασκούσε σε κάθε τι που τον ενοχλούσε. Και τον ενοχλούσαν πάρα πολλά. Πάντα βούταγε τις φράσεις του μέσα σε ένα αδιόρατο χαμόγελο, που δεν σου άφηνε περιθώρια να σκεφτείς το αντίθετο.

Σαν να χόρευε μπαλέτο

Ο Παπατάκης για μένα ήταν μια αφετηρία για τη μετέπειτα εξέλιξη του χαρακτήρα μου, ή μάλλον μού εδραίωσε ακλόνητα αυτό που είχα μέσα μου. Τον θυμάμαι στα γυρίσματα των «Βοσκών» πώς πρόσεχε κάθε μέρα το ντύσιμό του, απλό, καλόγουστο, χωρίς εκζήτηση. Φόρουσε πολλές φορές μαύρο μακό φανελάκι με λαιμό ζιβάγκο και από πάνω μαύρο πουκάμισο ή στο χρώμα της αεροπορίας με εφαρμοστό κολλητό κοτλέ παντελόνι σε χρώμα μπεζ. Πολλές φορές λες και ήταν βγαλμένος από κάποιο μπαλέτο, τόσο ωραία ήταν η κίνηση του σώματός του. Δεν παρίστανε τίποτα ή μάλλον παρίστανε τον Παπατάκη, αν θέλουμε να είμαστε ακριβείς.

Στα γυρίσματα της ταινίας, που έγιναν στη Χασιά, στα Μέγαρα και στη Βάρη, ήταν ακραία επιθετικός. Μπορούσε να πάει ένα πλάνο όλη μέρα και να μην προχωράει παρακάτω αν δεν ήταν σίγουρος για το αποτέλεσμα. Πριν πει μοτέρ, «action», μου ψιθύριζε κολλημένος στην κάμερα όταν μου έπαιρνε κοντινό: «Το απλούστερο, το καλύτερο».

Πώς έφυγα από τα γυρίσματα

Εβλεπα την αγωνία του να προσπαθεί να σου βγάλει ό,τι πιο δυνατό έχεις μέσα σου. Πολλές φορές ρώταγε τον διευθυντή φωτογραφίας τι μπομπίνες έχουμε ακόμη. Εχουμε αρκετές, του έλεγε. Και ο Παπατάκης ανταπαντούσε: Θα μας φτάσουν; Εχουμε ένα δύσκολο πλάνο ενάμισι λεπτού. Εγώ δεν τα πήγαινα καλά μαζί του. Γιατί σε κάποιο βραδινό γύρισμα δεν έβγαζα αυτό που μου ζητούσε και με είπε «μπαγκαμπόντ» δημόσια, σε πολύ κόσμο, κομπάρσους, ηθοποιούς, συνεργείο, περίεργους κ.λπ. γιατί «δέχτηκα το ρόλο χωρίς να μπορώ να τον φέρω εις πέρας». Είναι, όποιος έχει δει την ταινία, η σκηνή της εκκλησίας που γονατιστός παρακαλώ το αφεντικό μου (Δήμος Σταρένιος) να με συγχωρέσει.

Την άλλη μέρα έφυγα από τα γυρίσματα, ξύπνησε μέσα μου του Βοτανικού ο μάγκας. Τα γυρίσματα σταμάτησαν για 3-4 μέρες. Καταλαβαίνετε τον πανικό; Πρόγραμμα, οργάνωση, όλα πίσω. Μικροκαταστροφή οικονομική. Εφυγα ώσπου να μου περάσει ο θυμός. Μετά μου εξήγησε ο Παπατάκης ότι έπρεπε στη σκηνή αυτή να με ξεφτιλίσει μπροστά σε όλους για να γράψει η κάμερα. Ηταν μια πολύ δύσκολη σκηνή, που τον βασάνιζε μέρες, παραδέχτηκε. Η κάμερα ήθελε την ταπείνωσή μου στο πρόσωπο, στα μάτια, στο δέρμα μου, στην κίνησή μου, στις παύσεις μου και όχι στην ψυχή μου, που δεν φαινόταν.

Η κάμερα δεν χορταίνει

«Δεν θέλω να μου παίξεις τον ταπεινωμένο, αυτό μας το έδειξες σε πέντε λήψεις και το κάνεις πάρα πολύ καλά. Η κάμερα θέλει να σε δει να ταπεινώνεσαι αληθινά. Η κάμερα δεν χορταίνει όσα και να της δώσει ο ηθοποιός. Κατάλαβέ το», μου έλεγε. «Εχθρός του καλού είναι το καλύτερο. Πρέπει να ταπεινωθείς τόσο, όσο δεν πάει άλλο. Πάμε κλακέτα, sil vous plait, 14η λήψη, σκηνή εκκλησίας, βράδυ. Action».

Εχω ακόμα μετά τόσα χρόνια τη φωνή του με κείνο το γαλλικό αξάν στα αφτιά μου. Φυσικά, από τότε ήρθαμε πιο κοντά σαν άνθρωποι, γιατί όταν είδα το πλάνο στο στούντιο γύρισα και τον φίλησα. Αυτός χαμογέλασε χωρίς να μου πει τίποτα και 'γώ τον ξαναφίλησα. Δακρύζω στη σκοτεινή αίθουσα, πώς μπόρεσε να μου βγάλει όλη αυτή τη δύναμη της ταπείνωσης, άπειρος όπως ήμουνα, μέσα σε τόσο κόσμο που είχε το πλάνο. (Βραδινό, Πάσχα, Ανασταση). Δεν μου ξανασυνέβη ποτέ στην πορεία μου ως ηθοποιός.

Σ' ένα άλλο πλάνο, κάπου στα Μέγαρα, με έβαλε να τρέχω πίσω από ένα ξεσκέπαστο φορτηγάκι, με την κάμερα να με τραβάει. Το φορτηγάκι άνοιγε ταχύτητα κι εγώ έπρεπε να κρατάω την ίδια απόσταση με την κάμερα. Ηταν τέτοια η κούρασή μου από τις συνεχόμενες λήψεις, που στο τέλος κατούρησα αίμα. Φυσικά, δεν του το είπα γιατί δεν θα τον ενδιέφερε, μιας και ο ίδιος στα γυρίσματα φλεγόταν ολόκληρος. Τη σκηνή αυτή την έκοψε γιατί κάτι δεν του πήγαινε τελικά στο μοντάζ.

Στον Παπατάκη πρέπει να χρωστάμε πολλά. Ηταν μια σταθερή αξία, που όποιος ήταν κοντά του μόνο έπαιρνε. Ηταν μια εμβληματική μορφή, όμως η χώρα μας δεν τον εκτίμησε και δεν τον εκμεταλλεύτηκε. Πέρασε από 'δώ και δεν πήραν χαμπάρι τα πολιτικά ζωντόβολα, που κυβερνούν την Ελλάδα χρόνια τώρα, που με τη βοήθεια πάντα των κανίβαλων του εκλογικού σώματος φτάσαμε εδώ που φτάσαμε.

Τέλος, ήταν αυτός που με σύστησε στα μεγάλα περιοδικά μόδας στο Παρίσι και πόζαρα στα Elle, Lui, "Εικοσάχρονος", "Vogue" κλπ. για να βγάζω χρήματα στα δύσκολα χρόνια. Εβγαζα αρκετά, μέχρι που λέγανε ότι με τροφοδοτούσε η χούντα για να καρφώνω τους αντιστασιακούς. Ο Νίκος Κούνδουρος, όμως, με ξέρει καλά που ήμασταν εκεί, στο Παρίσι.

Δέρνοντας με βίτσα την Καρλάτος

Αυτή ήταν η μια πλευρά του Παπατάκη. Από την άλλη, γιατί είχε κι άλλη πλευρά όπως έχουμε όλοι μας, πολλές φορές στα γυρίσματα έδειχνε τέτοια σκληρότητα, που δεν συναντάς σε άνθρωπο. Θυμάμαι ακόμα ένα γύρισμα στη Χασιά, με πέντε βαθμούς υπό το μηδέν, την Ολγα Καρλάτος, γυναίκα του τότε, με καλοκαιρινό μπλουζάκι και μίνι φούστα, σε κακοτράχαλα βουνά και ξυπόλητη, να γυρίζουμε ένα πλάνο που τη δέρνω με μια βίτσα για να προχωρήσει. Θεέ μου!!! Τι ξύλο ήταν αυτό. Μόνο και μόνο για να γράψει η κάμερα τον πόνο της. Τρεις βίτσες έσπασαν επάνω της και το πλάνο δεν έβγαινε, όπως το ήθελε ο Παπατάκης. Κάθε φορά στην επανάληψή του, με έπαιρνε ιδιαίτερα και μου έλεγε: «Πιο δυνατά χτύπα την, κάν' την να ουρλιάζει, δεν εκφράζεται το πρόσωπό της». Είχα πάθει πλάκα από την παγωνιά και το ξύλο. Νόμιζα πως καυλώνει με το να βλέπει να δέρνω τη γυναίκα του τόσο άγρια στα γυμνά της μπούτια, και ξανά και πάλι. Πόσες λήψεις, Θεέ μου! Ισως γι' αυτό και η Ολγα δεν με ξέχασε ποτέ. Οταν έρχεται στην Ελλάδα περνάει να με δει στο Αγκίστρι, που έχει σπίτι ο αδελφός της. Θυμόμαστε τι τραβήξαμε και γελάμε.

Ας είναι ελαφρύ το χώμα που τον σκεπάζει. Ο,τι και να πεις για τον Παπατάκη στο τέλος θα τελειώσεις με έναν θαυμασμό για τον άνθρωπο, τον καλλιτέχνη, τον αγωνιστή, τον ωραίο νέο που ξετρέλαινε στα νιάτα του, αλλά και αργότερα, το Σεν Ζερμέν. Ενας άνθρωπος στον πλανήτη Γη από Ελληνα πατέρα και Αιθιόπισσα μητέρα.

Εγώ, όμως, θα τον θυμάμαι και γιατί, ακόμα, στο Παρίσι ήταν αυτός που με έριξε για ένα φεγγάρι στην αγκαλιά μιας άλλης Ολγας, της Ολγας Ζορζ-Πικό, πρωταγωνίστριας τότε του Αλέν Ρενέ στο φιλμ «Αντίο φίλε». Ετσι θέλω να κλείσω εδώ και εγώ το σημείωμά μου: «ΑΝΤΙΟ ΦΙΛΕ».

Από την ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

Filmmaker Jafar Panahi must not return to prison!

We have just learnt, with great anger and concern, about the judgement of the Court of the Islamic Republic in Teheran, heavily condemning Iranian filmmaker Jafar Panahi.

The sentence: six years of imprisonment without remission, accompanied by a ban of twenty years on writing and making films, giving interviews to the press, leaving the territory, or communicating with foreign cultural organisations.

Another filmmaker, Mohammed Rassoulov, has been likewise sentenced to six years in prison. Jafar Panahi and Mohammed Rassoulov are going to join the many prisoners now rotting in jail in Iran in a state of total distress. Some are on hunger strikes, while others are gravely ill.

What does the Iranian government reproach Jafar Panahi with? Having conspired against his country and carried out a campaign hostile to the Iranian regime.

The truth is that Jafar Panahi is innocent and his only crime is wishing to continue to freely exercise his profession as a filmmaker in Iran. Over the last few months the Iranian government has put into place against him nothing short of a machine of war in order to destroy him, while locking him up to silence him.

Jafar Panahi is a renowned filmmaker and his films have been shown all over the world. Invited by the greatest film festivals in the world (Cannes, Venice, Berlin), he is today prevented from pursuing his work as a filmmaker. The heavy sentence inflicted upon Jafar deprives him of his freedom, while preventing him both physically and morally from carrying out his work as a filmmaker. Henceforth, he must remain silent, refrain from any and all contact with his fellow filmmakers both in Iran and anywhere else in the world.

Through this sentence inflicted upon Jafar Panahi, it is manifestly all of Iranian cinema which is targeted.

This sentence both revolts and scandalises us. So, let us call upon all filmmakers, actors and actresses, screenwriters and producers, all motion-picture professionals as well as every man and woman who loves freedom and for whom human rights are fundamental, to join us in demanding the lifting of this sentence.

Join the call alongside of

le Festival de Cannes, la SACD, la Cinémathèque française, l'ARP, la Cinémathèque suisse, le Festival international du film de Locarno, le Forum des images, Positif, la SRF, les Cahiers du cinéma, Citéphilo (Lille), France culture, la Mostra Internazionale d'Arte Cinematogafica di Venezia, Culturesfrance.

Sign petition http://www.ipetitions.com/petition/solidarite-jafar-panahi/

Σε έξι χρόνια φυλάκιση και 20 χρόνια «σιωπής» καταδικάστηκε ο σκηνοθέτης

Οι μουλάδες εξοντώνουν τον Παναχί

Υπεύθυνος: ΕΠΙΜ: Β. ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

Ο διάσημος Ιρανός σκηνοθέτης Τζαφάρ Παναχί καταδικάστηκε σε έξι χρόνια φυλάκιση και σε 20 χρόνια απόλυτης καλλιτεχνικής σιωπής.

Ο Τζαφάρ Παναχί στην απολογία του στο δικαστήριο ζήτησε «ένα δίκαιο καθεστώς, χωρίς διακρίσεις» Δεν θα μπορεί να γράφει σενάρια, να γυρίζει ταινίες, να ταξιδεύει στο εξωτερικό και να μιλάει στα μίντια.

Η είδηση προκάλεσε διεθνή σάλο. Στη Γαλλία σήμανε επιστράτευση για τη σωτηρία του -έχει δικαίωμα σε έφεση. Την «αγανάκτησή» του εξέφρασε ο υπουργός Πολιτισμού Φρεντερίκ Μιτεράν. Ο γενικός διευθυντής του Φεστιβάλ των Κανών Τιερί Φρεμό κάλεσε την κινηματογραφική κοινότητα σε «άμεση δράση» και ανέλαβε τη δημιουργία επιτροπής στήριξης με πρόεδρο τον Μπερτράν Ταβερνιέ.

Σε έξι χρόνια φυλάκιση καταδικάστηκε και ο νεαρός βοηθός του Παναχί, Μοχάματ Ραζούλοφ. Ο σκηνοθέτης του «Λευκού μπαλονιού» και του «Κύκλου», θερμός υποστηρικτής του «Πράσινου κινήματος», συνελήφθη τον Ιούλιο του 2009 επειδή συμμετείχε στις διαδηλώσεις εναντίον της αμφιλεγόμενης εκλογής Αχμαντινετζάντ. Την 1η Μαρτίου 2010 συνελήφθη και πάλι, μαζί με τη σύζυγο, την κόρη του και άλλα 16 άτομα, στο σπίτι του, με την κατηγορία ότι «ετοίμαζε ταινία εναντίον του καθεστώτος με θέμα τα μετεκλογικά γεγονότα».

Εμεινε στη φυλακή Εβιν της Τεχεράνης 85 μέρες και έκανε απεργία πείνας. Πριν απελευθερωθεί στις 24 Μαΐου καταβάλλοντας 200 χιλιάδες εγγύηση, είχαν ξεσηκωθεί ζητώντας την απελευθέρωσή του από το Φεστιβάλ των Κανών μέχρι τους σταρ του Χόλιγουντ (Σκορσέζε, Σπίλμπεργκ, Ιστγουντ, Κοέν, Κόπολα, Στόουν κ.ά.).

Ο 50χρονος σκηνοθέτης αρνείται ότι σκόπευε να γυρίσει αντικαθεστωτική ταινία. Αλλωστε οι ταινίες του, όσο πολιτικές κι αν ήταν, είχαν κυρίως αιχμές για την απαράδεκτη κατάσταση των γυναικών στο Ιράν (ο «Κύκλος», Χρυσό Λιοντάρι το 2000, και «Οφ σάιντ», Αργυρή Αρκούδα το 2006).

Στην απολογία του στο δικαστήριο (7 Νοεμβρίου) ο Παναχί αρνήθηκε όλες τις κατηγορίες. «Οταν κατηγορείτε εμένα, κατηγορείτε ολόκληρο το στρατευμένο, κοινωνικό και ανθρωπιστικό ιρανικό σινεμά», τόνισε. «Το σινεμά, που δεν κρίνει ούτε μπαίνει στην υπηρεσία της εξουσίας και του χρήματος, αλλά κάνει ό,τι μπορεί για να συλλάβει μια πραγματική εικόνα της κοινωνίας. Οταν κάνεις τους καλλιτέχνες αντιπαραγωγικούς και στείρους, καταστρέφεις κάθε μορφή σκέψης και δημιουργικότητας».

Και κατέληξε με ένα «κατηγορώ» του ολοκληρωτικού καθεστώτος της πατρίδας του.

«Είμαι Ιρανός και θέλω να ζήσω και να δουλέψω στο Ιράν. Αγαπώ την πατρίδα μου και πλήρωσα ήδη το κόστος αυτής της αγάπης. Πιστεύω βαθιά στο δικαίωμα του "άλλου", στη διαφορά και στην ανεκτικότητα, που σε εμποδίζει να κρίνεις και να μισείς. Δεν μισώ κανέναν, ούτε τους ανακριτές μου. Η Ιστορία με γιώτα κεφαλαίο έχει υπομονή. Οι μικρές ιστορίες που περνάνε από μπροστά της δεν είναι ασήμαντες. Ανησυχώ για τις γενιές που έρχονται. Η χώρα μας είναι ευάλωτη. Μόνο η εγκαθίδρυση ενός καθεστώτος δικαίου για όλους, χωρίς διάκρισεις εθνικότητας, θρησκείας ή πολιτικής άποψης, θα μας προστατεύσει από τον πραγματικό κίνδυνο ενός μέλλοντος χαώδους και μοιραίου».

από την ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 22/12/2010

ΣΙΝΕΜΑ ΣΥΝΕΡΓΕΙΑ, ΤΩΡΑ ΠΙΑ ΔΙΑΤΗΡΗΤΕΑ

Το Χαμζάρ Μπέη Τζαμί ή πιο γνωστό ως Αλκαζάρ στη Θεσσαλονίκη μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '80 ήταν κινηματογράφος και μάλιστα ταινιών πορνό. «Οταν το 1982 μας ζήτησαν από τα «Δημήτρια» να συμμετάσχουμε στο φεστιβάλ με τους «Χειμερινούς Κολυμβητές», δεχτήκαμε, με τη συμφωνία η συναυλία να γίνει στο Αλκαζάρ. Πράγματι παίξαμε και μετά ο κινηματογράφος συνέχισε το πρόγραμμά του με μια ταινία».

Εσωτερικο από το Γενί τζαμί (τελη 16ου-αρχες 17ου αι.) στην Κομοτηνή.

Αυτά μας τα διηγείται ο Αργύρης Μπακιρτζής, που εκτός από τραγουδοποιός είναι αρχιτέκτονας της 12ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων του ΥΠΠΟΤ. Στην καριέρα του μάλιστα αντιμετώπισε πολλές φορές την πρόκληση της αναστήλωσης ενός οθωμανικού τζαμιού. «Ηταν η πρώτη φορά που το Αλκαζάρ εντάχθηκε με έναν άλλον τρόπο στη ζωή της πόλης και μάλλον το έναυσμα για να αρχίσουν αργότερα τα προγράμματα αποκατάστασης του μνημείου» επισημαίνει. Και προσθέτει: «Εάν ένα χριστιανικό μνημείο σε μη ελληνικό έδαφος μετατρεπόταν σε σινέ-πορνό, αντιλαμβάνεστε ότι θα ήταν μέγα θέμα». Σκεφθείτε δε ότι το εν λόγω τζαμί, σύμφωνα με την κτητορική του επιγραφή είναι ο αρχαιότερος ισλαμικός ευκτήριος οίκος που χτίστηκε στη Θεσσαλονίκη (1467-8).

Αυτά όμως ανήκουν στο παρελθόν. Τα τελευταία χρόνια η φροντίδα των οθωμανικών μνημείων από το ελληνικό κράτος, αλλά και η μελέτη τους, αποκτά πιο τακτικό και συστηματικό χαρακτήρα. Η σχεδόν ταυτόχρονη έκδοση δύο συλλογικών τόμων για τα οθωμανικά μνημεία στην Ελλάδα αποδεικνύει αυτή την αλλαγή. Το 2008 κυκλοφόρησε η έκδοση της εταιρείας Αίμος «Η συντήρηση και αποκατάσταση των οθωμανικών μνημείων στην Ελλάδα», με επιμέλεια της αν. καθηγήτριας αρχιτεκτονικής του ΑΠΘ Αιμιλίας Στεφανίδου, και το 2009 ο τόμος του υπουργείου Πολιτισμού «Η οθωμανική αρχιτεκτονική στην Ελλάδα».

Η πρόσφατη έγκριση από το ΚΑΣ της μελέτης που υπογράφει ο Α. Μπακιρτζής για την αποκατάσταση του τζαμιού Μεχμέτ Τσελεμπί στο Διδυμότειχο, ένα από τα παλαιότερα (χτίστηκε το 1421) και μεγαλύτερα οθωμανικά τεμένη της Ευρώπης, που βρισκόταν σε χρόνια εγκατάλειψη, ήρθε να προσθέσει ένα ακόμα κομμάτι στο παζλ. Την ίδια χρονική περίοδο πληθαίνουν οι φωνές που ζητάνε την ανέγερση τζαμιού στην Αθήνα για την τέλεση των θρησκευτικών καθηκόντων της μουσουλμανικής κοινότητας. Και μπορεί τα δύο γεγονότα να μη συσχετίζονται άμεσα, αφού ένα τζαμί που αναστηλώνεται δεν μπορεί να παραχωρηθεί ως χώρος προσευχής, εφ' όσον είναι πια διατηρητέο μνημείο, αλλά αναδεικνύουν εύγλωττα τη ανάγκη της διαπολιτισμικής αποδοχής, αναγνώρισης και συνεννόησης.

Αργησαν οι αναστηλώσεις

Είναι αλήθεια ότι, αν και τα οθωμανικά μνημεία αποτελούν μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας, αυτό άργησε να γίνει αποδεκτό, και κοινωνικά, και ως κρατική πολιτική. Βέβαια, επίσημα οι καταγραφές και κηρύξεις τέτοιων κτισμάτων ως μνημείων ξεκίνησαν από τη δεκαετία του '20. Αλλά στην πράξη πολλά εγκαταλείπονταν στη φθορά, άλλα γκρεμίζονταν και άλλα δέχονταν μη συμβατές χρήσεις. Εντούτοις πολλές καταγραφές και αποτυπώσεις οφείλονται στον Αναστάσιο Ορλάνδο, ο οποίος, ώς διευθυντής Αναστήλωσης από το 1916 ως το 1958, κατέγραψε τον μνημειακό πλούτο σε όλη την Ελλάδα και φυσικά και τον οθωμανικό.

Επειδή, όμως, τα πιο εμβληματικά είναι τα θρησκευτικά μνημεία, εκεί καταγράφονται και οι μεγαλύτερες καταστροφές. Η Αιμιλία Στεφανίδου σημειώνει χαρακτηριστικά: «Μετά την απελευθέρωση, το νέο κράτος, προσπαθώντας να αποβάλει τα σύμβολα των κατακτητών, καταστρέφει κατ' αρχήν του θρησκευτικούς χώρους των μουσουλμάνων και μάλιστα τα πιο χαρακτηριστικά τμήματά τους, τους μιναρέδες».

Στη Φλώρινα, λόγου χάριν, το 1926, με εντολή των αρχών, κατεδαφίστηκαν τα πέντε από τα επτά τζαμιά της πόλης. Κάτω από εθνοθρησκευτικές αντιλήψεις στην περίοδο της επταετούς δικτατορίας κατεδαφίζονται πολλά τζαμιά. Αλλα κατεδαφίστηκαν για τη διενέργεια ανασκαφών, ειδικότερα στον 19ο αιώνα και στις αρχές του 20ού που επικρατούν κλασικιστικές αντιλήψεις. Αργότερα οι νέες οικιστικές, πολεοδομικές και ρυμοτομικές ανάγκες των πόλεων οδηγούν σε μερική ή ολική καταστροφή μνημείων, μεταξύ αυτών και οθωμανικών. Κάποια κατεδαφίζονται για να χτιστούν δημόσια κτίρια, τράπεζες, ακόμα και εμπορικά καταστήματα (π.χ. το Μολλά Τζαμί στη Δράμα γκρεμίστηκε το 1927 και στη θέση του βρίσκεται η Εθνική Τράπεζα), ή για να ανοιχθούν δρόμοι.

Οσα τζαμιά δεν κατεδαφίζονται παίρνουν διάφορες χρήσεις. Τη δεκαετία του '20 πολλοί ιεροί χώροι των μουσουλμάνων μετατρέπονται σε χριστιανικούς -το τζαμί Ιμπραήμ Πασά στην Καβάλα είναι η σημερινή εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Υπήρξε το μεγαλύτερο τέμενος της πόλης (χτίστηκε το 1530) και το συνοδεύει η πικάντικη ιστορία του ιδρυτή του, του Ιμπραήμ πασά, ο οποίος υπήρξε κουνιάδος, βεζίρης, αλλά και εραστής του Σουλεϊμάν του Νομοθέτη. Οταν η γυναίκα του Σουλεϊμάν τον δολοφόνησε, επονομάστηκε Ευνοούμενος ή Εκτελεσμένος. Κάποια άλλα τζαμιά στεγάζουν δημόσιες λειτουργίες, πολλά τα βρίσκουμε ως κινηματογράφους, ενώ κάποια δέχονται άλλες χρήσεις (ξυλουργεία, συνεργεία κ.ά.) Φυσικά υπάρχουν και εκείνα που χρησιμοποιούνται ως μουσεία, στεγάζουν αρχαιολογικές συλλογές, όπως το τζαμί Τζισδαράκι στην Πλάκα, όπου στεγάζεται συλλογή μεταβυζαντινής κεραμεικής.

Η απώλεια ή και η αλλοίωση πολλών οθωμανικών τέμενων σημαίνει όμως απώλεια πολύτιμων πληροφοριών για την ιστορική εξέλιξη των πόλεων, καθώς αυτά τα κτίρια κατείχαν κομβική θέση στην οικονομική, κοινωνική, πολιτική και θρησκευτική ζωή μιας πόλης. Γι' αυτό και στα πολεοδομικά σχέδια της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης τον 19ο αιώνα οι μελετητές (Κλεάνθης-Σάουμπερτ-Κλέντζε και Εμπράρ-Μώσον αντίστοιχα) περιλαμβάνουν τα οθωμανικά μνημεία. Ο υπουργός Συγκοινωνιών της κυβέρνησης Βενιζέλου το διάστημα 1917-1922, Αλέξανδρος Παπαναστασίου, αντιδρά στην κατεδάφιση των μιναρέδων και γράφει: «είναι εθνικόν κτήμα, έχουν αξία και πρέπει να μένουν σεβαστά».

Συνήθως οι τοπικοί παράγοντες ήταν φορείς πιο συντηρητικών θέσεων και συχνά έρχονται σε αντίθεση είτε με τις πολιτικές αρχές, είτε συχνότερα με την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Πάντως οι αντιδράσεις αρχαιολόγων και φορέων δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν το 1971 την κατεδάφιση στο Ηράκλειο του τζαμιού Βαλιδέ, το οποίο δεν έφτανε που ήταν οθωμανικό, αλλά πριν γίνει οθωμανικό ήταν και ενετικό, ο ναός του Σωτήρος-San Salvador.

Επιθέσεις και διαμαρτυρίες

Εκτοτε, άλλαξαν πολλά και κυρίως οι αντιλήψεις. Ο Α. Μπακιρτζής μας μεταφέρει για το πολύ σπουδαίο τζαμί στο Διδυμότειχο: «Ο δήμος, διαμέσου του δημάρχου, έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για την αποκατάσταση του μνημείου. Τεράστια αλλαγή, αν σκεφτείτε ότι το 1975 αρκετοί ζητούσαν να γκρεμιστεί. Αυτή τη στιγμή και η τοπική κοινωνία περιμένει να το δει αποκατεστημένο και μας λέει μπράβο».

Και, επειδή η κοντόθωρη αντίληψη έχει πολλές εκδοχές, ο ίδιος θυμάται ότι «το 1960 στην Καβάλα γκρεμίστηκε η εκκλησία της Παναγίας, διότι ήταν μεταβυζαντινή, άρα τούρκικη!» Φυσικά δεν έχουν εκλείψει ούτε σήμερα οι εκφραστές των πιο ακραίων και φανατισμένων αντιλήψεων. Επιθέσεις γίνονται στον τεκέ των Τεμπών το 1997, σε τζαμί της Ξάνθης το 2009, ενώ διαμαρτυρίες εκφράζονται για την αποκατάσταση του τζαμιού της Ελασσόνας το 1995, του Γενί Τζαμιού της Μυτιλήνης το 2005. Ωστόσο τέτοιες αντιλήψεις και συμπεριφορές εκπροσωπούν μικρό κομμάτι της κοινωνίας.

Αυτή τη στιγμή η επίσημη πολιτεία έχει κηρύξει διατηρητέα περισσότερα από 400 οθωμανικά μνημεία, από τα οποία περίπου τα 100 είναι τζαμιά και μιναρέδες. Ο πραγματικός αριθμός αυτών των κτιρίων στον ελλαδικό χώρο προφανώς και ήταν μεγαλύτερος, αν σκεφτούμε ότι η οθωμανική παρουσία ξεκίνησε το δεύτερο μισό του 14ου αιώνα και έληξε ολοκληρωτικά στις αρχές του 20ού. Τα κοινοτικά πακέτα στήριξης, κυρίως τα Β' και Γ' ΚΠΣ αποτέλεσαν την πηγή χρηματοδότηση πολλών έργων αποκατάστασης και επανάχρησης γενικότερα οθωμανικών μνημείων και φυσικά τεμενών. Το πρόσφατα αποκατεστημένο τζαμί της Ναυπάκτου θα στεγάσει τη βυζαντινή συλλογή της πόλης. Το τζαμί της Λάρισας στεγάζει το αρχαιολογικό μουσείο της πόλης. Στη Θεσσαλονίκη, όπου βρίσκεται πλήθος οθωμανικών μνημείων, μετά τους σεισμούς του 1978, εκπονούνται συστηματικά προγράμματα αναστήλωσης και έχουν αναστηλωθεί το τέμενος Χαμζά Μπέη, το Γενί Τζαμί, το Αλατζά Ιμαρέτ, όπου στα δύο τελευταία φιλοξενούνται εκδηλώσεις της πόλης. Στην Κρήτη και τα Δωδεκάνησα επίσης εκπονούνται ανάλογα προγράμματα. Στο τζαμί Καρά Μουσά του Ρεθύμνου, μετά την αποκατάστασή του, θα φιλοξενηθεί ψηφιακή βάση δεδομένων των οθωμανικών μνημείων της Κρήτης, στον προκειμένη περίπτωση μια χρήση απολύτως ταιριαστή με τον χώρο. Το περίφημο Οσμάν Σαχ Τζαμί στα Τρίκαλα, που έγινε με σχέδια του ελληνικής καταγωγής σημαντικού αρχιτέκτονα του 16ου αιώνα Σινάν, έχει αποκατασταθεί και παραχωρηθεί για τις πολιτιστικές εκδηλώσεις του δήμου. Το Φετιχέ Τζαμί στα Γιάννενα θα φιλοξενήσει έκθεση με θέμα «Η πόλη των Ιωαννίνων και ο Αλή Πασάς».

Ο κατάλογος είναι μακρύς και σίγουρα τιμητικός, όταν το επίσημο κράτος έστω και καθυστερημένα σκύβει πάνω σε αυτό το κομμάτι των υλικών μαρτυρίων της ιστορίας του τόπου, αλλά θα τολμήσουμε να πούμε ότι, ακριβώς λόγω αυτής της καθυστέρησης, παραμένει ένας κατάλογος αναντίστοιχος της τεράστιας ιστορικής και καλλιτεχνικής αξίας, που μένει ωστόσο να ολοκληρωθεί. *

Της ΔΗΜΗΤΡΑΣ ΜΥΡΙΛΛΑ (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ)

Συμπλοκές μεταξύ αλλοδαπών

ΓΕΝΙΚΗ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΧΑΪΑΣ

Πάτρα, 16 Δεκεμβρίου 2010

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

Συμπλοκές μεταξύ αλλοδαπών

Σήμερα (16-12-2010) και ώρα 14.30 έλαβε χώρα επεισόδιο μεταξύ ομάδας Αφγανών και Αφρικανών στον επιβατικό Σταθμό του ΟΣΕ Πατρών. Με την άμεση επέμβαση Αστυνομικών δυνάμεων το επεισόδιο έληξε χωρίς να σημειωθούν τραυματισμοί και υλικές ζημιές.

Περί ώρα 17.50 της ιδίας, ομάδα -150- περίπου ατόμων, Αφρικανικής καταγωγής, κινήθηκαν δια της οδού Όθωνος Αμαλίας, προς το αμαξοστάσιο του ΟΣΕ Αγ. Διονυσίου, όπου έχουν βρει προσωρινό κατάλυμα Αφγανοί μετανάστες, κρατώντας στα χέρια τους ξύλα και πέτρες και επιτέθηκαν σε αυτούς. Με την άμεση παρέμβαση Αστυνομικών δυνάμεων διαχωρίστηκαν και απομακρύνθηκαν από το σημείο.

Από τη μεταξύ τους ρίψη αντικειμένων τραυματίσθηκαν ελαφριά τρείς Αφγανοί, προκλήθηκαν φθορές σε επτά σταθμευμένα οχήματα και πυρκαγιά σε σκέπαστρο εγκαταλειμμένης καφετέριας επί της οδού Δροσοπούλου, η οποία κατεσβέσθη από Π.Υ.Πατρών.

Προανάκριση διενεργεί η Υποδιεύθυνση Ασφαλείας Πατρών